Konserwatywna i kato;Icka szlachta doprowadziła do upadku państwa i zacofania, które na tle Europy było bardzo widoczne. Odpowiedzialność za przyszłość młodych pokoleń legła u podstaw zgody w postaci uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Od razu powiedzmy, że jej postanowienia nigdy nie weszły w życie, do czego mocno przyczynił się Kościół, który w Konstytucji widział duże zagrożenie dla własnych interesów. Nie zmienia to jdnak faktu, że nasi poprzednicy myśleli bardzo nowocześnie i dalekosiężnie. Uchwalenie pierwszej w Euopie demokratycznej Konstytucji wymagało odwagi, świeżego i otwartego spojrzenia na państwowość i wzajemnych względem siebie praw i obowiązków. Co gwarantowała Konstytucja?

 

Jedenaście artykułów Konstytucji wprowadzało trójpodział władzy, monarchię dziedziczną, opiekę prawną nad chłopami i mieszczaństwem oraz znosiło liberum veto.  Rok po uchwaleniu Konstytucji Sejm Wielki wciąż obradował, uchwalając kolejne ustawy budujące nowy ustrój. 3 maja 1792 r. król w sąsiedztwie Łazienek wmurował kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej, mającej być wotum za uchwalenie Konstytucji. Ale magnaci w zmowie z carycą Katarzyną II nie zamierzali się poddać i oddać władzę nowemu ustrojowi. W Targowicy zawarli układ przeciwko królowi i obalili króla jak i wszystkie ustawy przyjęte wraz z Konstytucją 3 Maja. Te działania zapoczątkowały ostateczny upadek Rzeczypospolitej, która na 123 lata zniknęła z mapy Europy. Mimo tych brzemiennych w skutki wydarzeń, Konstytucja 3 Maja stała się niedoścignionym wzorem i symbolem marzeń o niezawisłości państwa i wolności jego obywateli. Konstytucja stanowiła symbol dążenia do odrodzenia narodowego przez cały okres zaborów.

 

Odniesienia do Konstytucji 3 Maja znajdowały się w Konstytucji Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. nadając Konstytucję Królestwu Polskiemu sam car Aleksander I sugerował, że odwołuje się do ustawy z 3 maja 1791 r. Była też symbolem odwagi w myśleniu o nowoczesnym państwie ze światłymi obywatelami. Druga w świecie (po Konstytucji USA) i pierwsza w Europie, mimo iż nie weszła w życie, na lata wyznaczayła kierunek myślenia i dążeń kolejnych pokoleń Polatów.